Hukuk fakültesinin ilk yılındasınız, günler, haftalar hızla geçiyor. Derslerin hızlı temposuna ayak uydurmaya, pratik çalışmalarda konuşma cesareti bulmaya, fakülte kütüphanesinden yararlanma usul ve esaslarına aşinalık kazanmaya çalışıyorsunuz. Yeni akademik ortamınıza uyum sağlama çabalarınız yetmiyormuş gibi, bir de üst sınıfların tecrübelerinden süzülerek kulaktan kulağa yayılan hikayeler zihninizi meşgul etmeye başlıyor. Hangi kulübe üye olmalısınız? Moot court takımı size göre mi? Yaz stajı yapmalı mısınız? Yurt dışında yüksek lisans yapmak hayal mi?

PLANLAMA YAPMAYA BAŞLAMANIN TAM ZAMANI

Benzer sorular başınızı döndürmeye devam ederken kariyer hedeflerinizi belirlemek için aslında hiç de erken olmadığının farkına varıyorsunuz. Daha da önemlisi, hedeflerinize ulaşmanıza yardımcı olacak eylemleri gerçekleştirmenizi sağlayacak pratik stratejiler geliştirmelisiniz. Hem de daha geç olmadan(!)

KARİYER HEDEFLİ STRATEJİ GELİŞTİRMEK NE ANLAMA GELİYOR?

Öncelikle, kariyer hedefli strateji geliştirmenin, “kendini anlama + hedefleri belirleme + uygun fırsatları arama süreci” olduğu hususunda mutabık kalalım. Kişinin ilgi alanları, öncelikleri, becerileri, güçlü ve zayıf yönleri, amaçları, kaynakları gibi iç faktörlere göre değişiklik gösterecek, aynı zamanda da piyasanın güncel eğilimleri, talep gibi dış faktörlerden de etkilenecek, sürekli güncellenmeyi gerektiren bir süreç.

Bu tespiti gözden kaçırmadan, bir örnek üzerinden ilerleyelim: Kıta Avrupası hukuk sisteminde (civil law) eğitim gören ve ana dili İngilizce olmayan bir hukuk öğrencisi olarak mezuniyet sonrasında küresel hukuk piyasasında da rekabet avantajı elde etmeyi hedefliyorsunuz diyelim.

O halde;

• Küresel hukuk piyasasının dinamiklerini anlamanızı ve süreç içinde içselleştirmenizi
• ve
• Uluslararası hukuk firmaları ile çok uluslu şirketlerin değer verdiği mesleki beceri ve yetkinlikleri detaylı şekilde anlayıp bizzat geliştirmenizi mümkün kılacak ve hukuk öğrenciliğinizin başından itibaren yıllara yayılarak uygulamaya geçirilecek aşamaları içeren bir yol haritasına ihtiyacınız var.

SİZE ÖZEL BİR EYLEM PLANI

Bu çerçevedeki kariyer hedeflerinize ulaşmak için geçmeniz gereken temel aşamaları vurgulayan, her bir aşamada nelere odaklanmanız gerektiğini ve atabileceğiniz pratik adımları da içeren örnek bir eylem planı hazırlayalım.

Bu eylem planındaki aşamalardan ne zaman ve ne hızda geçebileceğiniz, sizin bakımınızdan hangi aşamaların iç içe geçeceği ya da paralellik arz edeceği ise tamamen kişisel donanımınıza, kaynaklarınıza, harcayacağınız çabaya ve elbette bazı çevresel faktörlere bağlı olacak. Yani, eylem planınızın işleyiş tarzı ve hızı size özel olacak.

1. AŞAMA: TEMEL – Mesleki Bilgi ve Metotlara Hakimiyetin ve Yazılı/Sözlü Dil Yeterliliğinin Geliştirilmesi

• Nelere Odaklanmalısınız?

• • Hukuki Bilgi ve Metotlara Hakimiyetin ve Eleştirel Düşünme Yetisinin Geliştirilmesi: Teorik bilgisini metodik olarak uygulamayı öğrenebilmiş, eleştirel düşünme yetisi gelişmiş, hukuki düşünceye sahip bir profesyonel olarak gelişmek esas amacınız olmalı. Önüne gelen bilgiyi, olay ve olguları analiz etme, yorumlama, değerlendirme ve kendi çıkarımlarını ortaya koyma işi hiç şüphesiz iyi bir eleştirel düşünür olmayı da gerektiriyor.
    • Sadece size sunulanla yetinmeyin, farklı kaynakları okuyun, araştırın, karşılaştırın, sorgulayın ve kendinizi ifade etmekten çekinmeyin.
    • Sadece teorik bazda okumalar yapmakla yetinmeyip üzerinde çalıştığınız konularda yargı kararlarını inceleyerek hukuki gerekçelendirme süreçlerini analiz etme alışkanlığı geliştirin.
    • Fakültedeki pratik çalışmalarda hukuki akıl yürütme ve sonuçlarını ortaya koyma temel adımlarını (SORUN-KURAL-UYGULAMA-SONUÇ metodolojisi) kullanarak basitten komplekse hukuki sorunları analiz etme yetkinliğinizi geliştirin.
    • Farazi dava yarışmalarına katılarak ya da benzer amaçlı çalışma grupları oluşturarak hukuki argüman geliştirme ve sunma pratiği yapın. Hocalarınızdan, çalışma gruplarınıza mentorluk etmelerini talep edin.
  • Dil Yeterliliğinin Geliştirilmesi: Ana dili İngilizce olmayan hukuk öğrencileri için en önemli önceliklerden biri de uluslararası hukuk pratiğinde hâkim dil olan İngilizce yeterliliklerini geliştirmek olmalı. Birçok uluslararası firma ve çok uluslu şirket, hukukçulardan İngilizce bilmesini, özellikle sınır ötesi işlemler, uluslararası tahkim, rekabet hukuku ve uyum gibi konularda üst düzeyde profesyonel dil yeterliliğine sahip olmasını beklemektedir.
    • Ana dilinizde konuşma ve yazma yetkinliklerinizi en üst düzeye taşımaya odaklanın. Ana dilinde ifade yetkiliği üst düzeyde olmayan bir kişinin yabancı bir dilde profesyonel düzeyde yetkinlik kazanması beklenemez.
    • Bu çabalarınıza paralel olarak yoğun bir hukuk İngilizcesi kursuna katılın.
    • Türk hukukuna ilişkin temel bilgileri İngilizce olarak açıklayan kaynaklarla (Örneğin, İlhan Helvacı, Turkish Contract Law, Springer, 2017) işe başlayın.
    • Civil law ile common law arasındaki boşluğu doldurmak amacıyla common law kavram ve kurumlarına aşinalık geliştirin. Karşılaştırmalı değerlendirmeler yapın.
    • İngilizce dilindeki hukuki metinleri, makaleleri ve yargı kararlarını (hangi sistem çerçevesinde olduklarını dikkate alarak, kavram/kurum karmaşasına düşmeden!) okumaya başlayın.
  • Küresel Hukuk Perspektifinin Geliştirilmesi: Uluslararası hukuk ilkelerini, kavram ve kurumları (insan hakları hukuku, uluslararası ticaret hukuku, uluslararası mahkemelerin ve uluslararası ticari tahkimin işleyişi vb.) anlamak üzerine odaklanın.

• Ne Gibi Pratik Adımlar Atabilirsiniz?
  
• • Kültürel Yeterlilik Geliştirme: Tüm bu süreçte farklılıklara ve çeşitliliğe açık olmalısınız. Uluslararası hukuk uygulaması, genellikle farklı hukuk kültürlerini de anlamayı gerektirdiğinden, karşılaştırmalı olarak hukuk sistemlerini ve küresel nitelikteki kurumları tanımak amacıyla (mümkünse hukuk alanına özgülenmiş) kültürel değişim programlarına, hukuk öğrencilerine yönelik yaz stajlarına, Erasmus gibi uluslararası etkileşim sunan öğrenci değişim programlarına veya kültürlerarası paylaşım odaklı Work and Travel gibi yaz çalışma kamplarına katılmayı planlayın. Eğer yurtdışına çıkma imkânınız yoksa, üniversitenize Erasmus veya benzeri değişim programlarıyla gelen uluslararası öğrencilerle iletişim kurarak kültürel ve akademik sohbetlerde farklı hukuk sistemlerini tanıma fırsatları yaratın, kültürel bakış açınızı genişletmeye çalışın. Şehrinizde düzenlenen kültürel festivaller, uluslararası mutfak günleri veya yabancı elçilikler tarafından düzenlenen etkinliklerin farklı kültürleri tanımak için önemli fırsatlar olduğunu gözden kaçırmayın.
  • Öğrenci Organizasyonlarına Katılma: Küresel hukuki konularda faaliyet gösteren öğrenci kulüplerine katılın. Bu çevrelerde akranlarınızla, mentor ve profesyonellerle bağlantılar kurun.

2. AŞAMA: Uzmanlaşma Yolunda Adımlar Atılması ve İleri Düzey Mesleki Becerilerin Kazanılması

• Nelere Odaklanmalısınız?
• • Özelleşmiş Hukuk Eğitimi: Bu aşamada küresel uygulamalarda yüksek talep gören aşağıda örnekleri verilen belirli hukuk alanlarına daha bilinçli şekilde odaklanmaya başlayın, okumalar yapın, yaz okullarına, sempozyum ve seminerlere katılın, seçimlik dersler alın.
    • Rekabet Hukuku
    • Ticari tahkim ve uyuşmazlık çözümü
    • Uluslararası ticaret ve yatırım hukuku
    • Çevre hukuku
    • Fikri mülkiyet hukuku
    • Siber güvenlik hukuku
    • Kurumsal hukuk (şirket birleşmeleri, sınır ötesi işlemler)

Uzmanlaşma yolunda erken adımlar atmak ve küresel trendlerde güncel kalmak son derece önemli!

• Analitik Becerilerin Geliştirilmesi: Ulusal sınırları aşan karmaşık meseleleri analiz etme yeteneğinizi geliştirmek amacıyla karşılaştırmalı hukuk metodolojisi ile tanışın ve derinlemesine öğrenmek üzere planlama yapın. Küresel nitelik arz eden meseleleri anlamlandırmak, yorumlamak ve bunlara nasıl yaklaşılacağını anlamak için bu son derece önemli bir birikim. Bu birikim, sadece sınır ötesi hukuki konuları ele alabilme becerilerinizi geliştirmeyecek, aynı zamanda farklı hukuk sistemlerine de etkili bir şekilde uyum sağlamanızı sağlayacaktır.
• Ne Gibi Pratik Adımlar Atabilirsiniz?
• • Staj ve İş Deneyimi: Uluslararası hukuk firmalarında, çok uluslu şirketlerin hukuk departmanlarında veya uluslararası kuruluşlarda staj (internship) fırsatlarını takip edin; staj yaparak daha fazla uygulamalı deneyim kazanın.
    • Küçük ya da orta ölçekli firmalar ile sınır ötesi uygulamaları olan yerel firmalar da size değerli deneyimler sunabilir.
    • Üniversitenizin Erasmus birimi ile iletişime geçerek Erasmus + Staj Hareketliliği imkanlarını araştırın. Bu gibi programlar sayesinde Avrupa ülkelerindeki hukuk büroları, işletmeler, eğitim merkezleri, araştırma enstitüleri veya sair kuruluşlarda staj yaparak uluslararası deneyim elde edebilirsiniz.
    • Birleşmiş Milletler (UN), Dünya Bankası, IFC, IMF, WTO veya küresel hukuki meselelerle ilgilenen sivil toplum kuruluşları gibi uluslararası kuruluşlarda staj (internship) fırsatları arayın.
  • Yaz Dönemi Programları: Uluslararası öğrencilere yönelik yaz programları ile moot court programlarına başvurun. Bu tür programlar, küresel hukuki meseleler çerçevesinde pratik yapma fırsatı sunar ve İngilizce dilinde sunum ve yazı becerilerinizi geliştirir.

*** Bu Aşamada Lisansüstü Eğitiminiz için Düşünmeye Başlayın:

• • Lisansüstü eğitim için seçeneklerinizi araştırmaya başlayın (LL.M., MLS, MBA, LLM+JD, SJD veya ilgili olabilecek diğer derece programlarını detaylı şekilde araştırın). Derecenizi prestiji yüksek bir okuldan almak rekabet gücünüzü artırabilir.
    • Uluslararası hukuk, kurumsal hukuk ve uyum, alternatif uyuşmazlık çözümleri, rekabet ya da fikri mülkiyet hukuku vb. küresel uygulama bulan alanlar üzerine odaklanan programları değerlendirin.
    • Dünya çapında öğrenci çeken prestijli LL.M. programlarının aynı zamanda küresel hukuk uygulaması bakımından eşsiz bir profesyonel ağ kurmanıza yardımcı olacağını da göz önünde tutarak araştırma sonuçlarınızı rafine edin.

3. AŞAMA: İleri Düzeyde Uygulama Deneyimi Kazanılması ve Profesyonel Ağ Kurulması

• Nelere Odaklanmalısınız?
• • Uluslararası Hukuk Uygulaması: Bu aşamada, yasal stajyer pozisyonunda da olsa artık bir hukuk profesyoneli olarak çalışmaya başlamış durumdasınız. Küresel ölçekte iş dünyasıyla hukuki hizmet talepleri arasındaki bağlantıyı göz önünde tutarak teknik hukuki becerilerinizi uygulama içinde geliştirmeye odaklanın. Sınır ötesi işlemler, ticari davalar veya tahkim konularında daha fazla uygulamalı ve içerik odaklı deneyim kazanın.
    • Hukuk İngilizcesi yeterliliğinizi geliştirmeye devam edin.
    • İngilizce yeterliliği ileri düzeyde olanlar bakımından diğer dillerde de profesyonel yeterlilik kazanmak, hangi alanda çalışmak istediğinize bağlı olarak önemli fırsatlar yaratabilir. Özellikle yeni ekonomik trendler çerçevesinde hedefleyeceğiniz pazara göre İspanyolca ve Mandarin seçenekleri değerlendirilebilir.
  • Küresel Hukuki Eğilimler: Küresel hukuk pazarındaki gelişme ve eğilimlerden haberdar olun, örneğin, hukuk teknolojisi, yapay zekânın hukuka ve hukuk uygulamasına etkisi, uyum alanındaki gelişmeler, veri gizliliği ve paylaşımına ilişkin düzenlemeleri yakından takip edin.

• Ne Gibi Pratik Adımlar Atabilirsiniz?
• • Lisansüstü Düzeydeki Hukuk Klinikleri ile Farazi Mahkeme Yarışmalarına Katılma: Uluslararası veya karşılaştırmalı hukuk odaklı farazi mahkeme yarışmaları her aşamada gerçek dünyadaki problemlere dair deneyim kazanmanıza ve sunum becerilerinizi geliştirmenize yardımcı olur.
  • Profesyonel Bağlantılar Kurma: Uluslararası hukuk konferanslarına, atölyelere ve kariyer fuarlarına katılarak profesyonellerle tanışın. LinkedIn, hukuk konferansları ve uluslararası baro üyelikleri, sınır ötesi profesyonel ağınızı kurmak ve genişletmek için uygun platformlar. Mümkünse deneyimli bir hukukçunun mentorluğunda kariyer planınızı şekillendirin. Üniversite hocaları, staj yaptığınız yerlerdeki avukatlar ya da uluslararası hukukçularla bağlantı kurarak tavsiyeler alın.
  • Yabancı Dil Pratiğini Geliştirme: Belirli bir bölgedeki hukuki hizmetler piyasasına girmeyi hedefliyorsanız (örneğin, Kuzey Amerika, Latin Amerika, Asya), o bölgede yoğunlaştırılmış dil programlara katılmak, yerel hukuk dilinde becerilerinizi geliştirme çalışmalarınıza ivme kazandırır.

4. AŞAMA: Lisansüstü Eğitim ve Uzmanlık Alanında Derinleşme

• Nelere Odaklanmalısınız?
• • Lisansüstü Eğitim (LL.M. veya Diğer Lisansüstü Programlar): İlgi alanlarınız ve hedefleriniz çerçevesinde uzmanlaşmak üzere prestiji yüksek üniversitelerdeki LL.M. programlarına veya sair lisansüstü programlara başvurun. Bu nitelikteki programlar, sadece uzmanlık kazanmanızı sağlamakla kalmaz, aynı zamanda uluslararası öğrenciler ve öğretim üyeleriyle tanışarak küresel hukuk dünyasında önemli bağlantılar kurmanıza ortam hazırlar.
  • Uzmanlık Geliştirme: Lisansüstü çalışmalarınızda odağınızı belirlerken kariyer tercihlerinizi ve küresel eğilimleri birlikte değerlendirin. Bu değerlendirmenize uygun dersler seçerek uzmanlaşma yolunda planlı adımlar atın. Yapay zekâ ve hukuk, uluslararası ticari tahkim, fikri mülkiyet hukuku, rekabet hukuku, uyum vb. alanlar, yukarıda da belirttiğim gibi küresel uygulaması yoğun, popüler tercihler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu anlamdaki listenizi güncel tutun. Ders programınızı oluştururken, ileride mensubu olmayı hedeflediğiniz baroların başvuru şartlarını karşılayacak kredi ve nitelikte derslere yer vermeyi de ihmal etmeyin.

• Ne Gibi Pratik Adımlar Atabilirsiniz?
  • M. Sonrası Staj Deneyimi: Önde gelen hukuk firmalarında veya küresel kuruluşlarda son derece rekabetçi stajlar arayın. Elbette bu aşamada böyle bir imkân yaratabilmenizin en önemli şartlarından biri de LL.M. yaptığınız ülkede çalışma izni alabilmenizdir. LL.M. programlarına yönelik araştırma sürecinizde, program sonrası staj ve çalışma şartlarına ilişkin de araştırma yapmayı ihmal etmeyin. Örneğin, ABD’de F1 vizesi ile LL.M. yapan öğrencilere programı tamamlamaları sonrasında tanınan OPT (Optional Practical Training) imkânı uluslararası öğrencilere bu çerçevede tanınan geçici bir çalışma imkânı olarak karşımıza çıkmaktadır.

• • • Uluslararası işlemlere veya sınır ötesi ticari uyuşmazlıklara/tahkim davalarına dair iş deneyimi kazanmaya çalışın.
    • Birleşmiş Milletler (UN), Dünya Bankası, IFC, IMF, WTO veya küresel hukuki meselelerle ilgilenen sivil toplum kuruluşları gibi uluslararası kuruluşlardaki fellowship pozisyonlarını takip edin. Fellowship pozisyonuna kabul edilirseniz, bu dönemde sadece sorumluluklarınızı yerine getirmekle kalmayıp, katma değer yaratmak üzere çaba göstermeniz ve iç personel ile iyi profesyonel ilişkiler kurabilmeniz daimî pozisyonlar için kapı aralayabilir. Yani, kısa dönemli bir pozisyonu uzun dönemli bir profesyonel role çevirebilirsiniz.
  • Uluslararası Barolarla Etkileşim: Uluslararası Barolar Birliği, Amerikan Barolar Birliği’nin Uluslararası Hukuk Bölümü vb. kuruluşların üyelikleri aracılığıyla küresel hukuki gelişmeleri takip etmeye devam edin, kaynaklara erişim sağlayın ve yeni profesyonel ağ kurma fırsatları yaratın.

5. AŞAMA: Küresel Hukuk Uygulamasına Geçişin Sağlanması

• Nelere Odaklanmalısınız?
• • Mesleki Becerileri Mükemmelleştirme: Bu aşamada, müzakere, dava yönetimi ve sözleşme yazımı gibi teknik mesleki becerilerinizi daha da üst düzeye taşımanız önemlidir. Bu teknik becerileri birbirinden ayırmak esasen pek kolay olmamaktadır ve uluslararası uygulamanın içinde yer alacak her hukukçunun mümkün olduğunca çok yönlü olarak yetkinlik kazanması uygun olacaktır. Türkçe ve İngilizce olarak yazım ve sunum becerilerinizi daha da geliştirmek için bunları geri bildirim alabileceğiniz kıdemli meslektaşlara sunmaktan bu aşamada da kaçınmayın.
  • Küresel Hareketlilik ve İş Arayışı: Uluslararası bir aday olarak küresel firmalar için başvurularınızı (özgeçmiş, motivasyon mektubu, portföy) hazırlarken, her aşamadaki uluslararası deneyimlerinizi, dil yetkinliklerinizi, kültürel çeşitlilik birikimlerinizi, küresel hukuki perspektifinizi ve uzmanlıklarınızı vurgulayacak şekilde tasarım yapın. Her başvurunuzu somut pozisyonun şart ve beklentilerine göre mutlaka uyarlayın.

• Ne Gibi Pratik Adımlar Atabilirsiniz?
• • Uygun Hedefler Belirleme ve Birikiminizi Yaratıcı Şekilde Sunma: Uluslararası hukuk firmalarında, çok uluslu şirketlerde veya uluslararası organizasyonlarda donanımınıza uygun düzeyde pozisyonlara başvurun. Bu anlamda uygunluğu belirleyebilmek her zaman kolay olmadığından danışmanlık hizmeti almayı da değerlendirin. Hedef kurum ve kuruluşlar, uluslararası alanda faaliyet gösteren, çok kültürlü bir çalışma ortamına sahip oldukları için, farklı hukuk kültürlerinden gelen, küresel hukuki vizyona sahip ve uzmanlaşmış uluslararası hukukçuları tercih etmekle birlikte, rekabetin yoğun olduğunu, farklı vizyon ve donanımınızla katma değer yaratabileceğinizi kanıtlamanız gerekeceğini göz önünde bulundurun ve hikayenizi oluştururken yaratıcı olun.
  • Baro Sınavları Hazırlığı: Belirli bir yargı bölgesinde (örneğin ABD’de) uygulamacı olmayı planlıyorsanız, ilgili eyalet baro sınavlarına sistemli olarak hazırlanın. Örneğin, New York Barosu sınavını geçmek, küresel firmalarda iş bulma şansınızı artırabilecektir.
  • Networking için Zaman ve Emek Harcama: Bu aşamada başarının en önemli sırrının NETWORKING olduğunu hatırlayın; ancak, sadece bağlantı kurmanın hiçbir anlam ifade etmediğini, kurduğunuz iletişimi sürdürebilmenin anahtar olduğunu da unutmayın. Gerçek networking zaman ve emek isteyen bir süreçtir. Sizi geçmişte farklı bir aşamada/statüde tanımış olan ve iletişiminizin sürdüğü bir profesyonelin tavsiyesi hem akademide hem de piyasada fırsatlar yakalamak açısından oldukça etkili olabilmektedir!

6. AŞAMA: Mesleki Gelişimin ve Yaşam Boyu Öğrenmenin Sürekli Kılınması

• Nelere Odaklanmalısınız?
• • Hukuk Teknolojisi ve İnovasyon: Kendinizi, hukuk teknolojisinin profesyonel yaşamı nasıl dönüştürdüğüne dair geliştirin. Hukuk teknolojisi, yapay zekâ ve blokzincir gibi alanlarda seminerlere katılmak, bu alanların küresel hukuk pratiğinde nasıl yayıldığını anlamanızı sağlar. Diğer taraftan, hukuki araştırma ve yazım süreçlerinde kullanılan dijital bilgi bankalarını (LexisNexis ve Westlaw gibi platformları) etkili biçimde kullanmayı öğrenmek, sizi uluslararası hukuk kariyerine hazırlayacak bir başka önemli donanım olacaktır.
  • Online öğrenme: Coursera, edX gibi platformlarda sunulan kurs ve sertifika programlarını da değerlendirilebilir.

• Ne Gibi Pratik Adımlar Atabilirsiniz?
• • Networking’e devam: Meslektaşlarla, uluslararası konferanslar, webinerler ve sair profesyonel etkinlikler aracılığıyla etkileşimde bulunmaya devam edin. Bu bağlantılar, bu aşamada artık sadece iş fırsatları yaratmakla kalmayıp, üzerinde çalıştığınız uluslararası uyuşmazlıklarda çözüm ortağı bulmanız bakımından da büyük avantaj sağlayacaktır.
  • Dil yetkinliğinizi geliştirmeye devam: Kesinlikle İngilizce’de, eğer mümkünse de birden fazla dilde yetkinlik kazanmaya devam edin. Bu anlamda gelişmenin bir son noktası yok!

***Sözün Özü, bir hukuk öğrencisi olarak mezuniyet sonrasında hukuki hizmetler piyasasında rekabet avantajı elde etmeyi hedefliyorsanız, size ve kariyer hedeflerinize özel, etkili ve pratik stratejiler  geliştirmek üzere hareket geçmenin tam zamanı!