LL.M. programları, öğrencileri ilgili hukukla belirli ölçüde tanıştırıp, yine onlara belirli seviyede hukuki iletişim (konuşma ve yazma) tecrübesi kazandırmayı hedefler. 5 Haziran 2020 tarihli “AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ’NDEKİ LL.M. PROGRAMLARINA İLİŞKİN OLARAK BANA EN SIK SORULAN SORU VE BUNA İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİM” başlıklı paylaşımımda detaylı değerlendirmelerimi paylaşmıştım.

Belirttiğim bu ana hedefin bir parçası olarak ilgili hukukun uyuşmazlık çözümüne yaklaşım felsefesi ile tanışmak da bu lisansüstü programların sağladığı kazanımlardandır. Ben de Boston Üniversitesi Hukuk Fakültesi LL.M. in American Law Programı’nda 1999-2000 Akademik Yılı’nda almış olduğum “Alternative Dispute Resolution” dersi sayesinde hukuki uyuşmazlıkların çözüme ilişkin oldukça farkı bir düşünme sistemi ile tanışma şansını elde etmiştim.

Bu ders, öğrencilerin hukuki problemleri çözebilme ve uyuşmazlıklarla hem etkin hem de verimli şekilde meşgul olabilme becerilerini geliştirmeyi amaçlıyordu. Oldukça interaktif şekilde yürütülen derste, müzakere (negotiation), arabuluculuk (mediation), tahkim (arbitration) gibi geleneksel yargılama yöntemi dışındaki alternatif uyuşmazlık çözüm süreçlerini incelemiş; uyuşmazlık çözümüne yönelik mesleki beceri ve yaklaşımımızı geliştirebileceğimiz biz dizi (yazılı ve sözlü) alıştırmaya (canlandırma/role-play) aktif olarak katılmıştık. Bu dersten çok şey öğrendim.

Katılmış olduğum seminer ve konferanslarda dinleme şansı elde ettiğim uzmanlardan da çok şey öğrendim. Yine LL.M. öğrenciliğim sırasında 2000 yılının Nisan ayında katıldığım Harvard Üniversitesi Hukuk Fakültesi tarafından düzenlenmiş olan “The Lawyer as Problem Solver: Dispute Resolution and Deal Making” adlı paneller serisinde sunum yapan hukukçuların avukatlık mesleği bakımından sergiledikleri yaklaşımın ve hukuki problem çözme ile müzakere arasındaki ilişkiyi ortaya koyma yöntemlerinin müzakere özelinde alternatif çözüm metodlarını içselleştirmemde oldukça etkili olduğunu söyleyebilirim. O seride tanıma fırsatı bulduğum hukukçuların akademik çalışmalarını yakından takip etmeye devam ettim.

Bir hukuki problem çözme yöntemi olarak “hukuki müzakere”nin tasarlanabileceği, sistemli olarak öğretilebileceği ve öğrenilebileceğine tanık olmak benim bakımımdan önemli bir dönüm noktasıydı. Hukuki problemlerin alternatif yollarla çözümüne ilişkin 70’li yıllarda ABD’de başlamış olan tartışmalar, benim bu yaklaşımla ilk karşılaştığım dönemde yaklaşık otuz yıllık bir süreci geride bırakmıştı. Bu süreçte hem bu alandaki araştırma ve yazma faaliyetlerinde hem de oluşturulan teorinin özel olarak müzakere derslerinde ve genel olarak da hukuk eğitimi içinde hukuk öğrencilerine uygulamalı olarak aktarılmasında önemli bir yol katedilmişti. Özel hukuk uyuşmazlıkları bakımından donanımı sadece medeni usul hukuku dersleri çerçevesinde incelenen yargılama hukukunun esaslarıyla sınırlı olan bir hukukçu için bu birikimden yararlanabilmenin ne kadar ufuk açıcı olduğunun ilerleyen yıllarda çok daha iyi farkına vardım. Hukukçu gibi düşünmenin tek bir yolu olmadığını, hukuki problemleri çözebilmenin hukuki düşünme, analitik (çözümlemeye dayanan) düşünme ve analojik (benzeşmeye dayanan) düşünme gibi farklı yöntemleri gerektirdiğini; düşünmenin yanı sıra iletişimin de çözüme ulaşma bakımından son derece önemli olduğunu aynı zamanda da deneyimledim.

Özellikle uluslararası işlerde yer almayı hedefliyorsanız, kendinizi yetiştirme döneminde hukuki uyuşmazlıkların çözümlenmesine yönelik alternatif yöntemler ve yukarıda gelişimine değindiğim ABD’de temellenmiş olan hukuki müzakere teorisinin temel felsefesi ve uygulaması üzerinde de yoğunlaşmalısınız. Bu çaba, mesleki yaratıcılığınızı besleyecek, müvekkiliniz-karşı taraf ve vekili/vekilleri ile iletişiminizi güçlendirecek, hukuka uygun gerçekçi çözümler üretebilme becerinizi geliştirecektir. Bir başka ifadeyle mesleki beceriler ve yaratıcılık bakımından büyük bir kazanç olarak size geri dönecektir.

Başlangıç yapmanız için bir kaynak önerebilir miyim? Hukuki problem çözümüne yönelik müzakere teorisinin, klasik müzakereden ayrıldığı noktaları vurgulayarak önerilen değişik yaklaşımı ortaya koyan (günümüzde de halen) en önemli kaynaklardan sayılan Fisher & Ury’nin Getting to Yes (ilk basım 1981) adlı eserinden farklı dönemlerde farklı amaçlarla yararlandığımı, yararlanmaya da devam ettiğimi söyleyebilirim. Kişileri hukuki uyuşmazlıktan ayırmanın önemini, müzakere edilen anlaşmaya en iyi alternatifin geliştirilmesinin büyük fark yaratabildiği gerçeğini (Best Alternative to a Negotiated Agreement-BATNA) ilk kez bu eserden öğrendim.

Yıllar sonra, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde gönüllü öğrencilerimin katılımı ile yürüttüğüm müzakere seminerlerinde de kullandığımız bu eserin mümkünse 2. ya da 3. basısı üzerinde çalışmanızı öneririm. (Roger Fisher, William Ury & Bruce Patton, Getting to Yes: Negotiation Agreement Without Giving In, 3rd Revised Edition, New York, 2011). Böylelikle ikinci basıdan itibaren kitaba katkı sağlamış olan Harvard Hukuk Fakültesi bünyesindeki Harvard Müzakere Projesi (Harvard Negotiation Project) kurucu ve yöneticilerinden Bruce Patton’un perspektifinden de yararlanmış ve bu proje ile de tanışmış olursunuz. İlgilenenler, Harvard Law School/Program on Negotiation web sitesindeki bilgi ve kaynaklardan yararlanabileceği gibi, haftalık bülteni de takip edebilirler. LL.M. öğrenciliğim döneminde tanıştığım bu projenin etkinliklerini, bültenini ve uyuşmazlık çözümlerine ilişkin multidisipliner bir yayın olan Harvard Negotiation Law Review makalelerini halen takip ediyor ve öneriyorum. Bu önerilerin tümü akademik birikiminize büyük katkı sağlayacak nitelikte.

Teorinin uygulamaya yansıması olan alıştırmalara (canlandırmalar/role-plays) aktif olarak katılmanın büyük yararı olduğu da tartışmasız. Ancak bu bireysel çabanın ötesinde hem uzmanların hem de mesleki akranlarınızın bulunduğu bir yapının içinde olmayı gerektiriyor. Bu konuda fakültelerinizde sunulan seçimlik dersler ile kulüp faaliyetlerini, barolar ya da çeşitli avukatlık büroları tarafından yürütülen seminerler ile programları takip etmeniz de birer seçenek olabilir. Uluslararası mesleki faaliyette bulunmayı hedefleyenlerin ise opsiyonlarını biraz daha geniş tutmaları ve özellikle son dönemde iyice normalleşen/yaygınlaşan online konferans, seminer ve sair programlar gibi yabancı kaynaklardan da yararlanmaları isabetli olabilir.

Role-play simülasyonlarının en bilineni olan ve bir “klasik” olarak anılan Sally Soprano* müzakerelerini fiilen yürütürken, bu simülasyonun karmaşık dinamikleri nasıl da temel yapılara indirgediğini (daha kolay ve yalın duruma getirdiğini) bizzat gözlemleyerek içselleştirme sürecinizi başlatabilirsiniz. Meslek yaşamınızda benzer yaklaşım ve yaratıcılıkla çözümüne katkı sağladığınız her gerçek uyuşmazlığın ardından aklınıza ilk Sally Soprano geldiğinde yanlız olmadığınızı hatırlayın.

Yukarıdaki ipuçlarının yolunuzu çizmenizde yardımcı olmasını ümit ediyorum!

* Oldukça ünlü, ileri yaşlarda bir soprano olan ve son yıllarda hiçbir başrol alamamış bulunan Sally’nin, başroldeki sopranonun hastalanması üzerine kendisini sahneye çıkarmaya can atan Lyric Opera ile ücret vs. müzakerelerini konu olan bu simülasyon, Harvard University Law School Program on Negotiation/Teaching Negotiation Resource Center simülasyon örneklerinden en bilineni olup; bu programda ve/veya bu programı takip eden diğer programlarda kullanılmaktadır. Tamamen ucu açık bir egzersiz olan Sally Soprano’nun müzakerecilere değer yaratma anlamında sınırsız olanaklar sunduğunu ve teoriyi oldukça eğlenceli bir biçimde uygulamaya geçirmeye yardım ettiğini, hem LL.M. öğrenciliğim esnasında müzakereci olarak edindiğim hem de gönüllü müzakere seminerlerinde öğrencilerime uygulattığım dönemdeki tecrübelerime dayanarak söyleyebilirim.