Bu önermeden hareketle, 9 Nisan 2021 Cuma günü Boston College Hukuk Fakültesi’nin LL.M. öğrencilerine “BEING AN INTERNATIONAL LAWYER” başlıklı bir sunum yaptım. Sunumumda, uluslararası nitelikteki iş, işlem ve uyuşmazlıklarda mesleki faaliyet gösteren (civil law kökenli) bir Türk hukukçusu olarak görüş ve tecrübelerimi paylaşmaya; global hukuk piyasasında hizmet veren hukukçuları ön plana çıkaran bazı mesleki yeterlilik ve vasıflara ilişkin tespit ve gözlemlerimi aktarmaya çalıştım. Anlatımımı, karşılaştığım olaylar, uyuşmazlıklar ve anekdotlarla süsleyerek gerçek hayat ve uygulama ile bağlantı kurmaya da özen gösterdim.

Sunum sonrasında, beni konuşmacı olarak davet eden Boston College Hukuk Fakültesi Lisansüstü ve Uluslararası Programlar Direktörü Prof. Susan Simone ve dünyanın dört bir yanından, farklı hukuk sistemleri/hukuk kültürlerinden gelmiş olan LL.M. derecesi adayı hukukçu meslektaşlar ile sohbet ettik, fikir alışverişinde bulunduk. Temel hukuk eğitimini dünyanın neresinde almış olursa olsun, mesleğini uluslararası platformda da icra etme hedefi olan hukukçuların beklenti, kaygı, soru ve sorunlarının büyük benzerlik arz ettiğini bir kez daha görmek enteresandı. Globalleşmenin etkisiyle boyut kazanan hukuki hizmetlere ve yeni ihtiyaçlara cevap verebilecek yetkinlikte hukukçulara olan ihtiyaç her ülkede ve hukuk sisteminde her geçen gün artıyor. Farklılığı yaratan ise ülkelerin hukuk eğitiminde izledikleri yollar, hukuk fakültelerinin yeniliklere açık olma kapasitesi ve hukukçu adaylarını global mesleki vasıflarla donatmada, onları yönlendirmede uyguladıkları yöntemler. Günümüzde tüm hukuk fakültelerinin öğrencilerine, meslek yaşamları boyunca kullanabilecekleri global mesleki yeterliliklere/vasıflara ilişkin kapsamlı bir yol haritası sunması (sunabilmesi) gerektiğini düşünüyorum. Başka bir tartışmaya konu olacak bu tespiti bir kenara bırakarak, sunumumdan derlediğim ana fikir ve notları sizlerle paylaşayım:

• Uluslararası nitelikteki işlerde ortak dil olarak İngilizce’yi kullanıyoruz. Mesleki faaliyet gösterirken dil değiştirmenin (farklı bir dil kullanmanın), ana dilimizde olmayan dilbilgisi kurallarıyla, kelime bilgisiyle ya da aksanla ilgili olmadığını düşünüyorum. Değiştirdiğimiz/değiştirmemiz gereken tüm düşünme ve değerlendirme sürecimiz: İngilizce düşünmek ve bir adım ötesinde Hukuk İngilizcesi ile düşünmek. Hukukçular olarak işimizde kullandığımız ana aracın DİL olduğunu dikkate alırsak, bu “değiştirme süreci”nin ne derece önem arz ettiği apaçık ortaya çıkıyor. Her bir kelime, noktalama işareti, basit bir virgül bile biz hukukçular ve müvekkillerimiz bakımından büyük farklılıklar yaratabiliyor.

• Boston Üniversitesi Hukuk Fakültesi LL.M. in American Law Programı’nda edinmiş olduğum LL.M. tecrübem bana özellikle mesleki dil yeterliliğimi geliştirmek ve mesleki araştırma/yazma faaliyetlerindeki donanımımı arttırmak bakımlarından katkı sağlamıştı. Bu size sıradan bir tespit olarak görünebilir, ancak pek çok hukukçu karşılaştırmalı bir hukuk araştırması yürütme ve uluslararası nitelik arz eden bir uyuşmazlığı bu çerçevede analiz ederek stratejik bir planlama yapma yetilerine ne yazık ki sahip değil. Uluslararası mesleki faaliyetlerde bulunmayı hedefleyen meslektaş ve adayları bakımından karşılaştırmalı araştırma, hukuki değerlendirme ve yazma becerileri önemli farklar yaratıyor. Mesleki donanımınızı oluştururken, belirli alan(lar)daki kuralları öğrenmenin yanı sıra sözünü ettiğim bu becerileri mutlaka geliştirmek üzere plan yapmanızı öneririm. Unutmayın ki, kurallar değişebilir, ancak hukuki düşünme (analiz) tarzınız hep sizinle kalacak.

• Ben öğrencilik dönemimde ve sonrasındaki mesleki yolculuğumda çok değerli hocalardan ders alabilme, onlarla tanışma ve çalışma fırsatı buldum. Türk ve yabancı hocalarımla profesyonel olarak kurmuş ve sürdürmüş olduğum ilişkiler, hayatımın her döneminde bana farklı birçok yarar sağladı. Aynı şekilde lisans ve lisansüstü düzeyde sınıf arkadaşım ve sonrasında mesai arkadaşım olan değerli meslektaşlarımla da yıllar içinde işbirliği yapabilme şansı yakaladım. Mesleki yolculuğunuzda profesyonel ilişkilerinize önem verin, yatırım yapın, üzerinde düşünün, zaman ve emek harcayın. Kimi zaman gönüllü olarak da olsa yürütülen çalışmalar sayesinde kurulan bağlantıların size farklı katkılar sağlayabildiğini ve farklı kapılar açabildiğini göreceksiniz. Bu ilişkileri günümüzdeki dijital iletişim imkânlarından faydalanarak çok daha az zahmete katlanarak ve çok daha akıllıca yönetebilmek mümkün.

• GELİŞEBİLMEK ANCAK BAKIŞ AÇINIZI DEĞİŞTİREREK MÜMKÜN! Uluslararası bir programdan alınmış olsa da lisansüstü bir derece (arzu edilen tarzda) iş bulma garantisi teşkil etmez. Mesleki planlama ve donanımınızı gerçekleştirirken, hukuki hizmetlere yönelik güncel olan ve ileriye dönük ihtiyaçları mutlaka değerlendirin. Sizi yarışta farklı kılabilecek bir anlayışa, deneyime ve donanıma kavuşturabilecek bir temel oluşturacak tarzda mesleki eğitim (mümkünse lisansüstü eğitim) planı yapın.

• Yurtdışı bağlantılı ve/veya uluslararası nitelikteki işlerde çalışmak istiyor, bunu hedefliyorsanız, bunu sağlayacak olan salt yurtdışındaki bir kurumdan alacağınız bir derece, diploma ya da sertifika değildir. Ancak almış olduğunuz temel hukuk eğitimi, dil becerileriniz, farklı hukuki kültürlere ve farklı pazarlara olan aşinalığınız, araştırma-analiz-yazma-sözlü ifade becerilerinizle uygun şartlar altında biraraya gelerek, sözkonusu imkânı yaratacak bir mozaik teşkil edebilir. İhtiyaç duyulan uluslararası mesleki faaliyetler bakımından sizi ayrıcalıklı/özgün kılabilecek özelliklerinize odaklanın.

• Kendi yeterliliklerinizi, şartlarınızı ve çevresel koşulları objektif olarak analiz etmeye çalışın ve bu çerçevede bir planlama yaparak harekete geçin. (Bu tespit ve önerilerimin yolun başında olanlar bakımından soyut kalabileceğini bildiğimden, sunumumda bu hususları kendi yabancı hukuk danışmanlığı tecrübemden kesitlerle somutlaştırmaya çalıştım.)

• Zorlu zamanlar geçirdiğimiz ve dünyanın her yerindeki meslektaşların hayallerin ötesindeki değişiklikler ile karşılaşmakta oldukları tartışmasız. Uluslararası nitelikteki uyuşmazlıkların yine uluslararası kurumların kural ve prosedürleri çerçevesinde tahkim yoluyla çözümü süreçlerine ofis koltuğumuzdan dahi kalkmadan dâhil olabileceğimize inanmak bir yıl önceye kadar mümkün değildi. Oyunun kuralları değişmeye devam ediyor. O halde nelerin değişmekte olduğunu ve bunların kısa ve orta vadedeki muhtemel etkilerini çok iyi analiz edebilmeniz gerekiyor. Aksi halde gerekli hazırlıkları yapabilmeniz mümkün olmayabilir. Yenilikleri takip edin ve ayak uydurun. Zira geleneksel düşünce ve tavsiyeler sizi bu değişen ve zorlu zamanlarda pek uzağa götürmeyebilir.

• Özellikle uluslararası nitelikteki mesleki faaliyetlerde bulunmayı planlıyorsanız, sizi özel kılacak yeterlilik ve özelliklerinizi (objektif olarak) belirlemenin yanı sıra, planlamanızı yaparken, piyasaları etkileyen sosyal ve ekonomik koşullar, talepler, yatırımcı teşvikleri vb. faktörleri analiz etmeyi de ihmal etmeyin. Zira bunlar, hukuki ihtiyaçları ve uluslararası hukukçulardan/avukatlardan beklenen hizmetleri şekillendiren başlıca faktörler. Uluslararası hukukçu/avukat ile ne kastediyorum? Ortak bir tanımı bulunmamakla birlikte, benim uluslararası hukukçu/avukat ile kastettiğim şu: Uluslararası hukukçu/avukatlar, birden fazla yargı yetki alanı ile bağlantısı olan olaylarla, iş ve işlemlerle, uyuşmazlıklarla ilgilenen, bu tarz ilişki ve sorunları olan müvekkillere hukuki hizmet veren hukukçular/avukatlardır. Birden fazla yargı yetki alanında ruhsatlı hukukçu olmak ile birden fazla yargı yetki alanı ile ilişkili uyuşmazlık, iş ve işlemlere yönelik mesleki faaliyet gösteren hukukçu olmanın farklılık arz ettiğine ve benim değerlendirmelerimin ikincisine odaklı olduğuna dikkatinizi çekmek isterim.

• Bu çerçevede uluslararası hukukçu/avukat olmak demek, karmaşık olay, olgu ve yapılara aşina olan, çalışma alanı ile ilgili olarak hem yerel hem de global mesleki gelişmeleri takip edebilen ve önüne gelen uluslararası nitelikteki uyuşmazlıkları geniş bir bakış açısıyla analiz edebilme mesleki yeterliliğine/vizyonuna sahip olan hukukçu/avukat olmak demek. Böylelikle önüne gelen uyuşmazlıkları farklı, yaratıcı çözümlerle buluşturabilmek de mümkün olabiliyor. Elbette ideal olan, uluslararası nitelikte bir uyuşmazlık çıkmadan önce, daha ticari ilişkilerin kurulması aşamasında önleyici bir global hukukçu gözüyle hukuki destek sağlayabilmek. Farklı hukuki kültürlere ve hukuki düşünme tarzlarına aşina olmayan hukukçuların dikkatsizlik, bilgisizlik ve tecrübesizlikleri neticesinde müvekkillerini çok dezavantajlı hüküm ve koşullarla karşı karşıya bırakmaları oldukça yüksek bir ihtimal. Globalleşme dünyayı küçük hale getiriyor, ancak hukuki kültür farklılıkları baki kaldığından, aynı zamanda bu farklılıklardan kaynaklanan uluslararası nitelikteki hukuki uyuşmazlıkların sayısını da arttırıyor. O halde uluslararası hukukçuların/avukatların, hukuki kültür farklılıklarına uyum sağlayabilecek, onları yönetebilecek donanımda olması bir gereklilik.

• Uluslararası nitelikteki ticari uyuşmazlıkları körükleyen faktörlerin başında dil engelleri, farklı ticari uygulama ve algılar ile bunları ideal tarzda yönetmek üzere çaba gösteren (göstermesi gereken) hukukçuların hukuki algılama/nitelemelerindeki farklılıklar geliyor. Diğer taraftan, daha fazla ilişki kurduğumuz sürece ortak bir zeminde buluşabiliyor olmanın avantajları da açık. Bana göre global hukuk piyasasında ortak bir zeminde buluşabilmemizi sağlayabilecek üç temel unsur var: Ulaşılabilirlik/esneklik, hukukların uyumlaştırılması çalışmaları ve karşılıklı birbirimizi anlayabilme yönündeki mesleki çabalar. (Sunumumda bu unsurları da güncel gelişmelerden örneklerle somutlaştırmaya çalıştım.) Birbirini anlayabilmenin salt tercüme ile sağlanamadığının altını çizmek isterim. Netice itibariyle global vizyona sahip olan hukukçular/avukatlar, birbirlerini ve farklı hukuki düşünme/analiz tarzlarını daha fazla anlayabilmek, ortak bir zeminde buluşabilmek için çaba harcıyorlar. Karşılaştırmalı bakış açısına sahip olan, farklı hukuki kültürlere, kurum ve kurallara aşinalığı bulunan, global hukuki vizyona sahip bir hukukçu/avukat olmak üzere planlama ve birikim yapmak ise izlenecek bir yol haritası, yoğun çaba, sebat ve zaman gerektiriyor.  Ancak bu yönde atılan adımların karşılıksız kalmadığını da söyleyebilirim.

SON SÖZ: Önemli olan mevcut durum ve gelişmeleri isabetle değerlendirebilmek, neyi ne sebeple yapmanın uygun ve gerekli olduğunu algılayabilmek. Size sunulan süslü hikayelerde kaybolmayın. Durum tespiti yapmaksızın ne yapmak istediğinize ilişkin yüzlerce ihtimal yaratıp bunlar üzerinde aşırı düşünerek hedeften sapmayın. Araştırmanızı yapın, kendi yeterliliklerinizi/beklentilerinizi dürüstçe irdeleyin, donanım planınızı ve yol haritanızı oluşturun ve bir yerden başlayarak seçimlerinizi yapın, şanslarınızı değerlendirin.