Hukukçuların her tür iletişimlerinde olması gerektiği gibi, yazılı iletişimleri bakımından da yöntemli ve üst düzeyde özenli olmaları gerektiği tartışmasız. İyi bir hukuki yazar olabilmek yoğun çaba ve yeterli zaman gerektirmekle birlikte, bu zorlu yolun yöntemli yazma ve özenli kontrol ikilisinden geçtiğini 8 Mayıs 2020 tarihli HUKUKİ YAZMA BECERİSİNİN ÖNEMİ ve GELİŞTİRİLMESİ başlıklı yazımda belirtmiş ve ayrıca mesleki yazma faaliyetlerinde yeni olanların hazırlık ve gelişme aşamasında yararlanabilecekleri bir de hatırlatma listesi paylaşmıştım.

Söz konusu listenin ilk maddesi, hukuki bir metni yazmaya başlamadan önce hakkında yazılan konunun, sorunun ve tüm olguların çok iyi anlaşılmış olduğundan emin olunması ve planlama yapılmış olmasının gerekliliğini vurguluyordu. Bu paylaşımda, yazma faaliyetine ilişkin planlamayı yaparken dikkate alınması gereken unsurlara odaklanalım.

Bir hukuki yazarın, somut yazma faaliyetinin amacını, kapsam ve niteliğini göz önünde tutarak her yazma faaliyetini çeşitli boyutlarda planlaması gerekiyor. Somut olayın özellikleri ve değerlendirmelerinizde esas aldığınız kurum ve kurallar kafanızda tam olarak oturmamışsa, gerektiği gibi planlama yapmanın da mümkün olmayacağını tekrar vurgulamak isterim.

Hukuk fakültesindeki yazılı sınavlarda verdiğiniz cevaplar da, staj yaptığınız ya da çalıştığınız hukuk bürosunda size verilen bir araştırma/analiz görevi sonucunda hazırlayacağınız bir bilgi notu da veya doğrudan size danışılan bir konuda vereceğiniz yazılı hukuki görüş de dava/cevap vs. dilekçeleriniz de aslında temel olarak aşağıdaki unsurlardan oluşur:

• Somut olay ve olgu/lar,
• Uyuşmazlığa konu olan temel ve ikincil sorun/lar,
• İlgili yasal ve sair ulusal/uluslararası düzenlemeler,
• Gerekli ve etkili olduğu ölçüde yargı uygulaması ve
• Değerlendirme/sonuç-talep.

Bu unsurlar birçok hukuki metnin içeriğini ve bölümlerini oluşturur. Ancak kaleme aldığınız hukuki metnin amacına, hitap ettiği okuyucu/ilgiliye ya da sunulacağı makama göre kullanacağınız uslüp farklılaşır. Uygun üslup çerçevesinde söz konusu unsurların bir araya gelme (getirilme) tarzı da hedeflediğiniz metnin geniş ölçekli planını teşkil eder. Diğer taraftan yazınızın içindeki ana ve alt bölümlerin, paragrafların, cümlelerin kurgulanması, hatta kelimelerin seçimi ve bunların her biri arasındaki bağlantı ve geçişin tasarlanıp düzenlenmesi de daha dar ölçekli olan planlamanın unsurlarıdır.

Bu paylaşımda temel yapıya odaklanarak objektif bir hukuki görüş hazırlama örneği üzerinden ilerleyelim. Staj yaptığınız ya da çalıştığınız hukuk bürosunda size bir araştırma/analiz ve bu çerçevede bir bilgi notu hazırlama görevi verildiğini varsayın. Somut olaya ilişkin tüm bilgi ve belgeleri inceleyerek, mevcut koşullar ve gelinen nokta itibariyle müvekkilin izleyebileceği yolları ve muhtemel sonuçlarını değerlendireceksiniz. Mümkün olduğunca objektif bir değerlendirme yapmanızı ve bunu yansıtmanızı gerektirecek bu yazma faaliyetinde geniş ölçekli planlamanızın ürünü olacak taslağınız muhtemelen aşağıdaki unsurları içerecek:

• Giriş mahiyetinde olayların/ilişkinin gelişimi,
• Temel ve ikincil nitelikteki hukuki (ve sonuç bakımından önemli ise bağlantılı olan diğer konulara ilişkin) sorunların ortaya konulması,
• Uygulanacak hukuk çerçevesinde hangi düzenleme/kuralların tespit edilen sorunlar bağlamında somut olay/olgulara nasıl uygulanabileceğinin analiz edilerek tartışılması,
• Ulaşılan belirli sonuçların ya da belirli ihtimaller ile bunların muhtemel sonuçlarının sunumu.

Tüm bunları yaparken isabetli hukuki değerlendirmeler yapmak kadar önemli olan bunları doğru anlaşılacak ve aynı zamanda etki yaratacak şekilde sunmak olduğuna göre öncelikle geniş ölçekli planlamanızı dikkatle yapmalısınız. Oluşturduğunuz hukuki yapıyı okuyucuya/ilgiliye de aynı etkinlikte iletebilmek çok önemli.

Temel ve ikincil nitelikte olan hukuki sorunların (ve bağlantılı sair sorunların) belirli bir mantıki sıra içinde ele alınması gerektiğine göre, olayın tüm ayrıntılarına vakıf olduktan sonra tespit ettiğiniz sorunları uygun şekilde dikkatle sıralamanız gerekecek. Tespit ettiğiniz bir hukuki soruna ilişkin değerlendirmeniz, çoğu kez bir diğer hukuki sorun bağlamında yapacağınız değerlendirmeye bağlı olacağından ya da diğer değerlendirmeleri etkileyeceğinden, yapacağınız sıralama yazım sürecinde olgunlaşarak birçok kez değişebilir. Tüm bunları yaparken, okuyucunun/ilgilinin takibini kolaylaştırabilmek amacıyla özellikle birbirleriyle ilişkili sorunları dikkate alarak uygun şekilde bölümlendirme/alt bölümlendirme ve başlıklandırma/alt başlıklandırma yapmak, aynı zamanda da olay ve olguların kronolojik sırasını da göz önünde bulunduran bir yapı oluşturmak ihmal edilmemeli. Netice itibariyle geniş ölçekli planlamanızın, ortaya çıkacak metnin hem hukuken sağlam bir alt yapı üzerine inşa edilmiş olması hem de ikna edici, güçlü bir metin olmasını sağlayabilecek nitelikte yapılması önem arz ediyor.

Bu yazma faaliyetinizdeki can alıcı kısmın, argümanlarınızı ortaya koyarak hukuki sorunları tartışacağınız kısım olacağını söyleyebiliriz. O halde, argümanlarınızı ortaya koyarak hukuki sorunları tartışacağınız kısımda her bir temel sorunun ya da alt sorunun hukuki analizinin planlanması da oldukça önemli. Bu öneme binaen her hukuki sorun bakımından yapmanız gereken dar ölçekli planlamaya daha yakından bakalım:

• Analiz edeceğiniz somut temel ya da ikincil sorunu öz olarak ortaya koyan bir konu cümlesi ile açılış yapılması,
• Takiben uygulanabilir hukuki düzenlemelerin/kuralların/ilgili ve etkili ise yargı uygulamasının belirtilmesi (bunu yaparken kaynağa yani yasaya/uluslararası anlaşmaya/yargı kararına vs. mutlaka gerektiği şekilde atıf yapınız),
• Hukuki düzenlemelerin/kuralların somut olaya/olgulara ne şekilde uygulanacağının analiz edilerek açıklanması,
• Nihayet bu analizin hukuki değerlendirme ile sonuçlandırılması gerekir.

Her bir cümleniz, ancak istediğiniz etkiyi yaratabildiği ölçüde başarılı addedilebilecek. Kullandığınız her bir kelimenin seçimi önem arz edecek. O halde ilerlerken kendinize ne yapmak istediğinizi (neyi vurgulamak/ne gibi bir etki yaratmak istediğinizi) sorun. Bölümler, paragraflar ile cümleler arasındaki bağlantı ve geçişi de aynı hassasiyetle tasarlayıp düzenlenmeniz gerektiğini altını çizerek tekrar vurgulayayım. Aksi halde uzun çalışma saatleri ile yoğun çaba harcamanıza ve (olması gerektiği gibi) hukuki tespitlerinizin isabetine rağmen ortaya çıkan metnin kopukluklar, anlam kaymaları ve mantıksızlıklarla dolu olması ihtimali oldukça yüksek.

Bu paylaşımdaki planlama adımlarını, 12 Eylül 2020 tarihli TASLAĞI “PARLAK” BİR HUKUKİ METNE DÖNÜŞTÜRMEK başlıklı yazımda yer verdiğim tespitler ve öneriler ile birlikte değerlendirmeniz uygun olacaktır.

Planlama işinde yol göstericiniz olabilecek kaynakları sorarsanız,  30 Ağustos 2020 tarihli HUKUKİ BİLGİSİNİ YÖNTEMLİ OLARAK UYGULAMAYI ÖĞRENMEK İSTEYENLERE OKUMA ÖNERİLERİ başlıklı yazımda dikkat çektiğim çok değerli kaynaklar üzerinde çalışmaya başlayabilirsiniz. Sözünü ettiğim kaynaklardan biri olan Prof. Hirsch’in Pratik Hukukta Metot adlı eserinin Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü tarafından Mart 2021 itibariyle yeni basımının (Güncellenmiş 8. Basıdan Tıpkı Basım) yapılmış olduğunu da belirtmek isterim.

İngilizce hukuki yazma faaliyetlerindeki pratiklerini ilerletmek, hukuki analiz ve yazmayı common law perspektifinden de incelemek isteyenlere (bu ve ilgili konuları ayrıca ele alacak olmakla birlikte) üç kaynak önerisinde bulunarak bu paylaşımı sonlandırayım.

• Bahrych/Merino/McLellan, Legal Writing and Analysis in a Nutshell, 5th Edition, West Academic Publishing, 2017.
• John B. Thornton, U.S. Legal Reasoning, Writing and Practice for International Lawyers, LexisNexis, 2014.
• Coughlin/Rocklin/Patrick, A Lawyer Writes, A Practical Guide to Legal Analysis, 3rd Edition, North Carolina Press, 2020.