“Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları” (Alternative Dispute Resolution – ADR) ile herhangi bir hukuki uyuşmazlığın mahkemeler dışındaki bir yöntemle çözümlenmesi kastediliyor. Bu alternatif yollardan günümüzde en çok kullanılanları tahkim (arbitration) ve arabuluculuk (mediation). Bununla birlikte bir hukuki uyuşmazlık ile karşılaşıldığında genellikle uygulamada ilk başvurulan yol müzakere (negotiation) oluyor. Bu açıdan bakıldığında müzakerenin en önde gelen alternatif uyuşmazlık yöntemi olduğunu söylemek yanlış olmaz. Müzakere sürecinde taraflar ve çoğu zaman avukatları, uyuşmazlığı çözüme kavuşturmak amacıyla çeşitli yöntemlerle karşı karşıya geliyor ve esasen hem süreci hem de hedeflenen çözümü bizzat yönetme/yönlendirme şansı buluyor. Elbette bu şansı kullanıp kullanmamak ya da amaca uygun kullanabilmek, ticari vs. tercihlere ve avukatlar bakımından ise mesleki değerlendirme ve yaratıcılık becerilerine bağlı.

13 Aralık 2020 tarihli “Uyuşmazlık Çözümünde Farklı Yaklaşımlar: Müzakere (Negotiation) ve Hukuki Yaratıcılık” başlıklı paylaşımımda, uyuşmazlık çözümüne ilişkin farklı bir düşünme sistemi ile tanışmamın önem ve etkilerini ele almış, çeşitli önerilerde bulunmuştum.

MÜZAKERE SÜRECİ ve SONRASI

Müzakere sürecinden sonuç alamayan ya da bu sürece hiç dahil olmamayı tercih eden, genellikle de uluslararası boyutu olan ilişkilerin taraflarının günümüzde giderek daha fazla tercih etmekte olduğu uyuşmazlık çözüm yolu ise tahkim olarak karşımıza çıkıyor. Hızlı, esnek, uzmanlığa dayalı, gizliliği ön planda tutan ve hakem kararlarının tanınması ve tenfizi bakımından da (1958 tarihli New York Konvansiyonu çerçevesinde) oldukça etkili olarak nitelendirilen tahkimin, uyuşmazlıkların mahkemeler dışında çözümünde uluslararası anlamda en yaygın olarak kabul gören yöntem olduğunu söyleyebiliriz. Kurumsal tahkim merkezlerinin yayınladıkları istatistikler bu önermeyi destekleyen en önemli veriler.

BAZI UYUŞMAZLIKLAR TAM BİR TAHKİM SÜRECİNDEN GEÇMEKSİZİN ÇÖZÜMLENEBİLECEK NİTELİKTE OLABİLİR

Ancak bazı uyuşmazlıklar tam bir tahkim sürecinden geçmeksizin çözümlenebilecek nitelikte olabiliyor. Örneğin, bu yöndeki ihtiyaçlara cevap vermek amacıyla, daha sade (daha az karmaşık) hukuki uyuşmazlıkların, Hızlandırılmış (Seri) Tahkim (Expedited Arbitration) olarak adlandırılan ve sürecin normal usule göre daha hızlı yürütülmesini sağlayan özel kurallar çerçevesinde çözüme kavuşturulması alternatif yöntemi geliştirilmiş durumda. Belli başlı kurumsal tahkim merkezlerinin hemen hepsinin uygulama kural ve kılavuzlarını incelediğinizde bu alternatife ilişkin detaylara ulaşabilirsiniz.

Uluslararası uyuşmazlıkların çözümünde başvurulan köklü tahkim merkezlerinden biri olan Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsü (Arbitration Institute of the Stockholm Chamber of Commerce) Mayıs 2021 itibariyle yeni bir alternatif yönteme ilişkin kurallarını yayınladı: SCC EXPRESS.

SCC EXPRESS

SCC Express, taraflarının tam bir tahkim ya da mahkeme sürecinden geçmek yerine bir alternatif yöntem aradıkları ve özellikle hızlı şekilde incelenmesi gereken ve niteliği itibariyle bu yöntemin uygulanmasına elverişli olan uyuşmazlıklar bakımından tasarlanmış bir uyuşmazlık çözüm aracı. Bu yöntemde, Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsü kuralları çerçevesinde atanacak tarafsız bir uzman somut uyuşmazlığa ilişkin hukuki değerlendirmesini üç hafta içinde (sabit bir ücret karşılığında) hazırlayıp sunuyor. Tarafsız bir hukuki değerlendirmenin basit ve hızlı şekilde alınmasına ortam yaratan bu yöntem, uyuşmazlık taraflarının hızlıca ilerleyebilmelerine, zaman ve kaynaklarını daha gerekli tarzda kullanabilmelerine imkan sağlamayı hedefliyor. Üç haftalık süreç sonunda ortaya konulan niteleme ve değerlendirmeler, taraflarca uyuşmazlık teşkil ettiği ileri sürülen hususlar hakkında tarafsız uzmanın görüşünü ve dayandığı gerekçeleri içeriyor. Tarafların bu tarafsız değerlendirmeyi bağlayıcı kılıp kılmamaları ise tamamen kendilerine bağlı. Örneğin taraflar uzmanın değerlendirme ve sonuçlarını aralarındaki sözleşme ilişkisini revize etmek amacıyla kullanarak bağlayıcı hale getirebilirler ya da sadece sulh olma yolunda bir yol haritası olarak kullanabilirler. Sözün özü, bu alternatif yöntem, uyuşmazlığa zaman ve masraflardan tasarruf ederek son verme konusunda (nitelik itibariyle yöntemin uygulanmasına elverişli olan) uyuşmazlıkların taraflarına yardımcı olmak temel amacıyla tasarlanmış. Yöntemin tamamen rızai olduğunu, her iki tarafın da bu alternatifin kullanılmasında mutabık olması gerektiğini, uyuşmazlık ikiden çok tarafı içeriyorsa bunlardan en az iki tanesinin yöntemi kendi aralarında uygulama konusunda uyuşmalarının aranacağını ekleyelim.

Bazı özellikleri tahkim ve/veya arabuluculuk ile benzerlik gösterirken bazıları ise tamamen kendine özgü olan SCC Express’in uygulanmasına ilişkin ayrıntıları merak edenler, Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsü’nün Mayıs 2021 tarihli kılavuzunu (Arbitration Institute of the Stockholm Chamber of Commerce Guidelines to The SCC Rules for Express Dispute Assesment) inceleyebilirler.

BU VE BENZERİ GELİŞMELERİ NASIL YORUMLAMAK LAZIM?

Özellikle tahkimle ilgili etkinlikleri, seminer ve sempozyumları yakından takip ettiğinizi biliyorum. Günümüzdeki ticari ve mesleki gelişmeler çerçevesinde bu ilgiyi anlamak zor değil elbette. Ancak burada önemli olan, falanca kurumun filanca yöntemine ilişkin usuli kuralları öğrenmekten öte, alternatif uyuşmazlık yöntemlerinin temel felsefesini kavrayıp planlı şekilde ilerleyerek alt yapınızı oluşturabilmek.

Yukarıda kısaca ele aldığım güncel gelişmeyi ve benzerlerini bu temel felsefe bağlamında algılayabilmek ve yorumlayabilmek gerekli. Uluslararası ticari ilişkilerin ve doğal olarak bunlar kaynaklı “global” nitelikli uyuşmazlıkların artması ve bunların çok çeşitli şekillerde karşımıza çıkması, alternatif uyuşmazlık yöntemleri spektrumunda çeşitli boşlukların doğmasına, farklı maddi ve usuli ihtiyaçların ortaya çıkmasına sebep oluyor.

O halde alternatif çözüm yöntemleri uygulaması, ihtiyaçlara göre gelişip şekillenmeye devam eden, tahkim kullanıcılarının ihtiyaçlarına hizmet etmek üzere sürekli oluşum içinde olan bir yapı.

BU YAPI İÇİNDE BAŞARILI OLABİLMEK İÇİN ÖNERİLER

Bu yapı içinde başarılı bir uygulamacı olabilmek de, yapının bütünsel işleyişine vakıf olmaya, büyük resmi anlayabilmeye; hem ulusal hem de uluslararası boyuttaki sosyal, ekonomik, ticari, hukuki ve politik gelişmeleri ve etkilerini mümkün olduğunca objektif bir pencereden değerlendirebilmeye ve en önemlisi mesleki anlamda sürekli gelişim içinde olabilme becerisine sahip olmaya bağlı. Kültürel farklılıkları algılayıp yönetebilmek de alternatif uyuşmazlık çözüm süreçleri bakımından son derece önemli. Bu anlamda da kendinizi geliştirmelisiniz. Ayrıca kurumsal tahkim merkezleri arasında giderek artan rekabeti ve bunun temelinde yatan etkileri ve rekabet kaynaklı yaratıcı çözüm mekanizmalarını da (bu paylaşımdaki güncel örnekte olduğu gibi) yakından takip etmenizi öneririm. Zamanı geldiğinde müvekkilinizi ancak bu birikimle doğru yönlendirebilirsiniz. Diğer taraftan mahkemeler önünde çözümlenen uluslararası nitelikteki davalarda (litigation) tecrübe kazanmanın da alternatif yollarla çözümlenen uyuşmazlıklardaki somut durumu değerlendirmek ve akışı etkin yönetmek açılarından büyük katkı sağladığı söylenebilir. Bu sebeple örneğin “Ben sadece tahkimde uzmanlaşacağım” yaklaşımını da sorgulayın.

Uluslararası nitelikteki alternatif çözüm süreçlerinin içinde aktif olarak bulunmaya başlandığında ise hem sürecin kendisinden (master the facts of the case but do not exaggerate!) hem de çalışma arkadaşlarınızdan, hakemlerden, karşı taraf vekillerinden ve hatta tanıklardan (control the witness!), bir kitaptan ya da seminerden öğrenemeyeceğiniz yeni yeni şeyler öğreneceksiniz. Önemli olan sağlam bir alt yapı oluşturmayı, takiben de ayrıntıları gözlemlemeyi ve önce kendinize sonra somut uyuşmazlığa mal etmeyi bilebilmek.

GLOBALLEŞEN UYUŞMAZLIKLAR PROFESYONEL ÇEŞİTLİLİĞİ ZORUNLU KILIYOR:
HAZIRLIKLARINIZI UYGUN ŞEKİLDE TAMAMLAYARAK
SÜRECE DAHİL OLABİLMENİZ MÜMKÜN

Globalleşen uyuşmazlıklar bu tarz uyuşmazlıkların çözüm süreçlerindeki uygulamacıların da giderek daha “çeşitli” olmasını kaçınılmaz  kılıyor. Bu süreçlerde bir profesyonel olarak yer alabilmek, hangi ülkenin vatandaşı olduğunuzdan, hangi yargı yetki alanında ruhsatlı olduğunuzdan vs. ziyade, hukukçu olarak hazırlık ve donanımınızın bu sürekli gelişme halindeki yapıya ne derece uygun olduğuna bağlı. Sonraki gelişmeler ise doğru zamanlarda doğru yerlerde olabilmek ve doğru kişilerden destek alabilmekle yakından ilgili.