Hiç çiçek dürbününden baktınız mı? Kaleydoskop olarak da bilinen bu optik aracın içine baktığınızda rengarenk desenler görürsünüz. Ancak, bu aracı özel kılan her seferinde farklı ve kendine özgü desenler görmenizdir.

Tasarımındaki aynalar, dürbünü hangi açıyla tuttuğunuz, çevirme hızınız, ışık kaynağı vs. etmenlere bağlı olarak, dürbünün içine yerleştirilmiş renkli küçük cisimlerin her seferinde yepyeni şekillere dönüşmesini sağlar. Çalışma odamdaki (yukarıda resmini gördüğünüz) çiçek dürbününden her baktığımda hem mutluluk duyarım hem de her şeyin değişebileceğini ve çoğu şeyin göreceli olduğunu hatırlarım!

2022 YILINI GERİDE BIRAKIRKEN

2022 yılında birçok toplantıya katıldım. Bunlardan bir tanesinde global hukuk piyasasının değişimi tartışıldı ve uluslararası işler yapan hukuk büroları ile hukukçuları nasıl bir geleceğin beklediğine ilişkin değerlendirmeler yapıldı. Orada duyduğum “global hukuki hizmetler piyasası bir kaleydoskop olarak görülmelidir” metaforu (mecazi anlatımı) hem konuya hem de çiçek dürbününe olan özel ilgimden olsa gerek, yıl boyu bende en fazla iz bırakan tespitlerden biri oldu.

GLOBAL LİGDE VARLIK GÖSTEREBİLMEK

Global hukuk piyasasının geleceğine ilişkin senaryolar çok çeşitli. İhtiyaç duyulan hizmetler sürekli bir gelişme ve değişim gösteriyor. Tıpkı bir çiçek dürbünü gibi!

Bu değişimi algılayabilecek, takip edip uyum sağlayabilecek ve orta/uzun vadede global ligde varlık göstere(bile)cek karşılaştırmacı ve kozmopolit hukuki zihniyete sahip genç hukukçular yetiştir(e)bilmemiz son derece önemli. 2022 yılındaki mesleki deneyim ve gözlemlerim de bu bağlamda bulunduğumuz noktayı, yönetmemiz pek de kolay olmayan -olumsuz- dış etkenleri ve elbette eksiklerimizi görmeye devam etmemi sağladı. Yeni yıl dileklerimin odağı da böylece netleşmiş oldu.

KARŞILAŞTIRMACI VE KOZMOPOLİT HUKUKİ ZİHNİYETE SAHİP OLABİLMEK

Karşılaştırmacı ve kozmopolit hukuki zihniyete sahip hukukçu nitelemelerini biraz somutlaştırmaya çalışayım: Günümüzde uluslararası ticari uyuşmazlıkların büyük bölümü uluslararası ticari tahkim mekanizmaları çerçevesinde hakem heyetlerince çözüme kavuşturuluyor. Hakem kararları, farklı hukukların, farklı hukuk sistemlerinin, farklı dillerin ve hukuk kültürlerinin etkileşime geçtiği kompleks bir sürecin sonucu olarak ortaya çıkıyor. Bu kompleks yapı, hakem ya da taraf vekili olarak sürece katılan uluslararası tahkim uygulamacılarının farklılıkları da yönetebilecek donanımda hukukçular olmalarını gerektiriyor.

PEKİ BU NASIL BİR DONANIM?

Bir avukatın ruhsatname alabilmesi için sağlaması gereken şartların listesi gibi bir liste sunabilmem mümkün değil. Ancak uygulamada kozmopolit hukukçular olarak da anılan bu meslek erbaplarının ortak profesyonel özelliklerinden hareketle bir değerlendirme yapılabilir.

Bu profesyoneller: (a) birden fazla dili (biri mutlaka İngilizce olmak üzere) mesleki anlamda sorunsuz kullanabilen, (b) genellikle birden fazla hukuk sistemi yani hem common law hem de civil law çerçevesinde hukuk eğitimi almış olan, (c) kendi ulusal hukuk piyasalarının dışındaki profesyonel mecralarda da mesleki faaliyet göstermiş ya da göstermekte olan (d) farklı hukuk kültürlerinden gelen hukukçularla birlikte çalışabilme beceri ve tecrübesine sahip hukukçular.

Uluslararası tahkim uygulamasında başı çeken grupların eleman profillerini inceleyin. Vurgulamaya çalıştığım dil, kültür, milliyet, mesleki eğitim ve tecrübe çeşitliliğinin bu uygulamacılar bakımından nasıl tezahür ettiğini somut veriye dayalı olarak kendiniz de görün.

KARŞILAŞTIRMACI HUKUKİ ZİHNİYET NASIL YORUMLANMALI?

Bildiğiniz üzere karşılaştırmalı hukuk, maddi hukukun ya da usul hukukunun bir alanı olmayıp, genellikle akademisyenlerin teorik temelli inceleme ve değerlendirmelerinde farklı hukuk sistemlerindeki kurum ve yapıları karşılaştırmak üzere başvurduğu bir araştırma yöntemi olarak algılanıyor. Oysa karşılaştırmalı hukuk aynı zamanda, uluslararası ticari ilişkilerin kurulması, yürütülmesi ve bunlardan doğan uyuşmazlıkların çözümü süreçlerinde uygulamacı hukukçuların sıklıkla yararlandığı bir disiplin, bir hukuki argümantasyon yöntemi. (Bu konuda ayrıca bkz. 29 Mayıs 2020 tarihli “Uygulamacı Perspektifinden Karşılaştırmalı Hukuk Araştırmaları” başlıklı paylaşım.)

Uluslararası ticari ilişkilerin doğası ve bunlardan kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümüne odaklı tahkim mekanizmaları hemen her aşamada karşılaştırmalı hukuk metotlarının kullanımına ihtiyaç gösteriyor. Karşılaştırmalı mesleki bakış bu alana özgü profesyonel kültürün en önemli özelliği bile diyebiliriz. Davacı olarak argümantasyon aşamasında, davalı olarak savunmaların yapılmasında, hakem kararının tesisinde olduğu gibi uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulması sürecinde de sıklıkla başvurulan bir disiplin karşılaştırmalı hukuk. Elbette filmi daha da geriye sarıp uluslararası bir ticari sözleşmenin kurulması hatta sözleşme görüşmelerinin yürütülmesi safhalarında da bu disiplinden yararlanıldığı söylenebilir. (Bu konularda ayrıca bkz. 5 Ekim 2021 tarihli “Uluslararası Ticari İlişkiler/Sözleşmeler Alanında Bir Kariyer mi Hedefliyorsunuz?-I ”; 19 Ekim 2021 tarihli “Uluslararası Ticari İlişkiler/Sözleşmeler Alanında Bir Kariyer mi Hedefliyorsunuz?-II”;  2 Kasım 2021 tarihli “Uluslararası Ticari İlişkiler/Sözleşmeler Alanında Bir Kariyer mi Hedefliyorsunuz?-III” başlıklı paylaşımlar.)

Karşılaştırmalı hukuktan tam olarak ne surette yararlanıldığının sınırlarını çizmek de oldukça güç. Zira sadece somut bir araştırma yönteminden, takip edilmesi gereken birkaç adımdan söz etmiyoruz. Karşılaştırmalı mesleki bakıştan, yani bir zihniyetten söz ediyoruz ve bir zihniyetin salt teknik bilgi ya da yönergelerle aktarılabilmesi elbette mümkün değil. Ancak, sistemin işleyiş mantığına odaklanarak aşinalık kazanmaya başlamak, sonra da uygulamanın içinde yer alarak bizzat deneyim elde ederek bu anlayışı geliştirmek mümkün. O halde sistemin uygulamadaki işleyişine kısaca göz atarak bir başlangıç yapalım.

Uluslararası ticaret piyasa koşullarına göre şekilleniyor. Uluslararası ticari tahkim de hem piyasadaki koşulları hem de muhtelif aktörlerin menfaatlerini göz önünde bulundurmak durumunda olan çoğulcu bir yapı sergiliyor. Tarafların irade özerkliğinin ve somut olay/olgularla ilişkili yerel ve sektörel uygulamaların en üst düzeyde önem arz ettiği bu çoğulcu yapıda tam bir global uyumlaştırmadan söz etmek mümkün değil, muhtemelen hiç mümkün olmayacak da. Bununla birlikte, tahkim uygulamasının gelişimine paralel olarak, uluslararası ticaretin dinamik doğasına uyumlu olan ve yaygın şekilde kabul gören birtakım standartlar -kurallar ve beklentiler- gelişmiş durumda. Bu ve sair özellikleri sebebiyle uluslararası ticari tahkim karşılaştırmalı hukukun eyleme dönüşmüş hali olarak da nitelendiriliyor.

FARKLI SİSTEMLERİN ÖGELERİNİ BARINDIRAN STANDARTLARI YORUMLAYABİLMEK

Sözün özü, orta ve uzun vadede global ligde varlık göstermeyi hedefleyen genç hukukçuların hem common law hem de civil law ögeleri barındıran söz konusu standartları algılayabilmesi, isabetle yorumlayabilmesi ve sistemin içinde başarılı bir aktör olarak yer bulabilmesi için karşılaştırmacı hukuki zihniyete sahip olması gerekiyor. Bir başka ifadeyle bu hukukçular, profesyonel anlamda kozmopolit özellikler kazanmak ve mesleki vizyonlarının -tabiri caizse- özüne sinmiş bir karşılaştırmalı hukuki bakış açısı geliştirmek üzere planlama yapmak ve yoğun çaba harcamak zorundalar.

ÇİÇEK DÜRBÜNÜ

MOTİVASYON ve/veya MUTLULUK KAYNAĞINIZ OLABİLİR

Global hukuki hizmetler piyasasındaki değişimi takip etmek ve isabetle yorumlayabilmek elbette sürecin ilk adım ve çiçek dürbünü metaforunun bu yolculuğunuzda simgesel de olsa yardımcınız olabileceğini düşünüyorum.

Çiçek dürbününün kendisini ise bir yılbaşı hediyesi alternatifi olarak değerlendirebilirsiniz. Sözünü ettiğim alanlara mesleki ilgisi olanlar için simgesel bir motivasyon kaynağı, ilgisi olmayanlar için ise salt mutluluk kaynağı olacaktır!

YENİ YIL OKUMA ÖNERİLERİ

Yukarıdaki konularda detaylı değerlendirmeler okumak isteyenler için iki kaynak paylaşayım.

Joshua Karton, International Arbitration as a Comparative Law in Action, Journal of Dispute Resolution, Volume 2020, Issue 2/7.

Frederic Gilles Sourgens, Comparative Law as Rhetoric: An Analysis of the Use of Comparative Law in International Arbitration, Pepperdine Dispute Resolution Law Journal, Volume 8, Issue 1, 2007.

Ayrıca, özellikle lisansüstü eğitim aşamasına geçmiş ilgili genç hukukçuların yeni yıl okuma listelerine Dezalay/Garth’ın “Dealing in Virtue” isimli kült eserlerini eklemelerini de tavsiye ederim.

Yves Dezalay&Bryant G. Garth, Dealing In Virtue: International Commercial Arbitration and the Construction of a Transnational Legal Order, The University of Chicago Press, 1996. 

2023 YILI DİLEKLERİ

2022 yılının genç hukukçuların global hukuk kültürünün oluşmasına katkıda bulunabilecek donanıma sahip olmak için çaba harcayacağı, dışa açılma, farklılıkları öğrenme ve sorgulama heveslerinin katlanarak artacağı bir yıl olmasını dilemiştim.

2023 yılına ilişkin mesleki dileklerim de

–yukarıda açıkladığım sebeplerden ötürü–

geçtiğimiz yılın dilekleriyle tam da aynı yönde!

Kapanışı ise klasikleşen özel yeni yıl dileğim ile yapayım:

“İnsanlar ne söylediğinizi ne yaptığınızı unutacaklar, ancak onlara kendilerini nasıl hissettirdiğinizi asla unutmayacaklar”. Maya Angelou

2023 yılında da nezaketten hiç ayrılmamanızı dilerim… AAY