Some mistakes are hard to shake…

CNN Travel’in 1 Nisan 2022 tarihli haberine göre, 1420’lerde kurulduğuna inanılan ve 1911 yılında Hiram Bingham tarafından tekrar keşfedilen İnka yerleşkesi Machu Picchu (machu-eski/picchu-dağın tepesi) yüz yıldan fazla zamandır yanlış adla anılıyormuş! Haberde, İnkaların kurdukları yerleşkeye Huayna Picchu (huayna-yeni) adını verdileri, ancak yeniden keşif sürecinde rol oynayan Perulu olmayan arkeologların Keçuva diline yeterli derecede hâkim olmamaları sebebiyle gerçek adın tercümede kaybolduğu bildiriliyor…

Arkeolojiyi bir kenara bırakıp hukuk alanına odaklanalım: İki dili, örneğin Türkçe ve İngilizceyi yeterli(!) ölçüde bilen herhangi bir kişi, bir alacak rehni sözleşmesini, bir teminat mektubunu ya da muris öldükten sonra iptal davası açarak ölüme bağlı tasarrufların iptali sebeplerini ve dava hakkını anlatan bir bilgi notunu (memo) Türkçeden İngilizceye layıkıyla tercüme edebilir mi?

YETERLİ DİL DÜZEYİNİN ÖLÇÜSÜ NEDİR?

Önce dil yeterliliği kısmına odaklanalım. Hangi düzey yeterlidir?

Hukuki çeviri bakımından öncelikle önemli olan kullanılan sözcüklerin yüzeysel anlamlarının ötesinde hukuki bağlamda çağrıştırdıklarını ilgili konu, kurum, kavramlar ve somut durum/olay bütününde algılayıp (varsa hukuk sistemleri arasındaki farklılıkları da gözeterek) yorumlayabilmektir. O halde yeterli olan düzey, bu bütünsel algıyı, metnin içindeki gramer (dil bilgisi) yapılarını isabetle çözümleyebilme ve doğru sözcükleri seçebilme becerisiyle birleştirerek çeviri yapabilmeyi mümkün kılacak bir düzeydir.

BİR YORUM SÜRECİ OLARAK HUKUKİ ÇEVİRİ

Uluslararası ticari ilişkilerde ideal hukuki yönetimin nasıl yürütülmesi gerektiğine odaklanan güncel eserlerde ve uluslararası akademik toplantılarda çeviri hataları ve hukuk kültürü farklılıklarını vurgulamak için kullanılan uyuşmazlık örneklerinden birinin tarafının Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu olduğunu biliyor muydunuz? (İlgilenenlerin söz konusu uyuşmazlığa ilişkin karara ulaşabilmesi için kararın atfını paylaşıyorum- Falcoal, Inc. vs. Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu United States District Court for the Southern District of Texas-660 F. Supplement 1536-1987)

Çeviri yapma işi sözcüklerle ve metinle sınırlı bir iş olmayıp, çevirmenin kaynak dilde kullanılan sözcüklerin ötesindeki anlamı isabetle yakalayabilmesini, yorumlayabilmesini ve bunları hedef dilde de aynı isabetle yansıtabilmesini gerektirdiğine göre, amaca uygun bir hukuki çeviri bakımından odaklanılması gereken ikinci husus, anlama-anlamlandırma-anlatma sürecidir.

Bir hukuki metinde anlatılanı isabetle anlama/anlamlandırma ve anladığını hitap edilen kitlenin de isabetle anlayabileceği şekilde ifade etme/anlatma, profesyonel bilgi birikimi ve vizyonun yanı sıra (varsa ilgili hukuk sistemleri arasındaki) farklılıkların farkındalığını da gerektirdiğinden, bir “machine translation” süreci olmayıp tamamen hukuki nitelikteki bir “yorumlama” sürecidir. Velhasıl, sadece dil bilmekle yapılabilecek bir iş olmayıp, zor ve incelikli bir iştir!

MESLEKİ İNGİLİZCENİN GELİŞTİRİLMESİNDE ÇEVİRİ YÖNTEMİNDEN NASIL YARARLANILABİLİR?

İngilizce mesleki dil yeterliliklerini geliştirmeye çalışan genç hukukçuların bana en çok sordukları soruların başında çeviri yaparak gelişip gelişemeyecekleri sorusu geliyor. Bu yöntemle gelişim sağlanabilmesi doğru metinlerin seçildiği bir çalışma sistemi oluşturulabilmesine bağlıdır. İsabetli seçim yapılabilmesi için ise somut durumun şartlarının (kişinin halihazırdaki dil yeterlilik seviyesi, hukuki bilgi birikimi, seçilen metinlerin konusu, kapsamı, amacı ve teması vs.) beraberce değerlendirilmesi gerekir.

İki örnekle somutlaştırmaya çalışalım: Teknik anlamda dil seviyesi upper intermediate düzeyde ya da biraz üzerinde olan ve ancak henüz eşya hukuku dersi almamış, Türk Medeni Kanunu’nun dördüncü kitabının esaslarına aşina olmayan hukuk ikinci sınıf öğrencisinin elbirliği mülkiyetinde ortaklardan her birinin tek başına tapu sicilinin düzeltilmesi davasını açıp açamayacağına ilişkin bir Yargıtay kararını ve karara atıf yapan bir bilgi notunu İngilizceye tercüme etmeye çalışması amaca uygun olmayacaktır. Teknik anlamda dil seviyesi advanced düzeyde olmakla birlikte common law altyapısı bulunmayan ve civil law-common law sözleşmeleri arasındaki farklılıklara ilişkin farkındalığı gelişmemiş bir genç hukukçunun common law terminolojisi ile hazırlanmış İngilizce bir sözleşmeyi Türkçe’ye çevirmeye çalışması da uygun olmayan bir seçim olarak değerlendirilebilir.

Bazı durumlarda kaynak metinde karşılaşılan kavram ve yapıların hedef dilde sözlük karşılıkları olmasına rağmen hedef hukuk sisteminde denginin bulunmaması işi çıkmaza sokabilmekte ve tercüme güçlüklerinin çevirenin notu ile aydınlatılması gerekebilmektedir. Bunun da dili bilen herhangi bir kişi tarafından ve salt bir sözlük yardımıyla gerçekleştirilemeyeceği tartışmasızdır. Bu konuda daha ayrıntılı değerlendirmelerim için bkz. 16 Ocak 2021 tarihli Uluslararası Ticari Sözleşmelerde Sözleşme Dili Olarak İngilizce Kullanımından Kaynaklanan Dil ve Yorum Sorunlarına ilişkin paylaşım.

ÇALIŞMA PLANI ÖNERİSİ

Yöntemsizlik ve amaçsızlığın yarattığı karmaşada kaybolmamak için her zaman vurguladığım üzere öncelikle mesleki yabancı dilin ne işinize yarayacağını sorgulayın. Başlangıç noktası olarak 3 Şubat 2021 tarihli İngilizce Mesleki Dil Yeterliliğiyle İlgili Genelden Özele Doğru Sıralanmış Üç Soru Üç Cevap başlıklı paylaşımdan yararlanabilirsiniz. Sonra da mesleki faaliyetlerinizin TERCÜMEDE KAYBOLMAYACAĞI bir altyapı oluşturmak üzere planlama yapın ve çalışın.

Mesleki yabancı dil çalışmalarınızı hukuk dersleriniz ve ilgi alanlarınız ile paralel yürütmelisiniz. Sadece haftada bir ya da iki saat ders alıyor olmakla ya da (dil yeterliliği ve/veya hukuki birikim) düzeyinize uygun olmayan metinleri şeklen tercüme etmeye çalışmakla sağlıklı bir ilerleme kaydedebilmeniz mümkün değil.

O halde plansız şekilde çeviri yapmanın pratik bir fayda sağlamayacağının bilinciyle öncelikle İsviçre Medeni Kanunu’nun (“ZGB”) (resmi niteliği haiz olmamakla birlikte ciddi bir çalışmanın ürünü olarak bilgi amaçlı hazırlanmış olan) İngilizce metni üzerinde çalışmaya başlamanızı öneririm. ZGB İngilizce metnine https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/24/233_245_233/en adresinden ulaşabilirsiniz. Türk Medeni Kanunu’nun sistematiği ve terminolojisi ile paralel yürüteceğiniz bir teknik çalışmanın çok ama çok faydasını göreceksiniz ve herhangi bir hukuk sözlüğünde bulamayacağınız kullanım ayrıntılarını da değerlendirebileceksiniz.

Bu yöntemle çalışmanın ileri safhalarında Alman Medeni Kanunu’nun (“BGB”) İngilizce metni üzerinde de yoğunlaşmanızı öneririm. BGB İngilizce metnine https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/englisch_bgb.pdf adresinden ulaşabilirsiniz. Gerhard Dannemann ve Reiner Schulze editörlüğünde 2020 yılında yayınlanmış olan BGB’nin ilk üç kitabının İNGİLİZCE şerhinde de BGB’nin sözünü ettiğim İngilizce çevirisi esas alınmış (Dannemann/Schulze, German Civil Code (BGB), Volume I: Books 1-3 Article by Article Commentary, C.H. Beck, München, 2020). Şerhin giriş kısmındaki BGB çevirisine ilişkin notta yer alan ve bazı hukuki kavramların İngilizcede tam karşılıklarının bulunmadığı, bu anlamda terminolojik zorluklar ile karşılaşılabildiği ve hatta şerh etme sürecinde evvelce dikkat çekmeyen aksaklıkların da fark edildiği vurgusunu da dikkatinize sunuyorum. Sözün özü, hukuki çeviri bütünsel bakabilen yetkin kişilerce yapıldığında da zorlu. Bu arada eğer fakülte kütüphanenizde yok ise, fakültenizin idaresinden bu eserin alınmasını talep etmenizi tavsiye ederim. Zira şerhteki değerlendirmeler, sözcüklerin ardındaki hukuki anlam ve çağrışımlara yönelik yaklaşımınızı zenginleştirecek nitelikte.

Belirttiğim yöntemle belirli bir noktaya geldikten sonra bir yandan da uygun metinleri seçerek çeviri yapmaya başlamanız gelişmenizi hızlandıracak; hukuki çeviride sözcükler ötesi anlam ilişkilerini kurabilecek düzeye gelebilmeniz için gerekli altyapınızı sağlamlaştıracaktır. Elbette hukuki çeviriyi hukuki yazmadan soyutlayamazsınız. Yapacağınız her tercüme de bir hukuki yazma ve bu çerçevedeki 29 Temmuz 2020 tarihli “Yabancı Dildeki Hukuki İfadeleriniz Ancak Onları Nakleden Sözcükleriniz Kadar İsabetli ve Etkilidir” başlıklı paylaşımımı da beraberce değerlendirmenizi öneririm.

Huayna Picchu yerine aksayan tercüme sebebiyle bir asırdır Machu Picchu olarak anılmış olmanın meşhur İnka yerleşkesinin tarihi, arkeolojik ya da kültürel önemini zedelemeyeceğini söyleyebiliriz. Ancak mesleki faaliyetlerinizdeki (tercüme kaynaklı olanlar da dahil) hataların telafisi mümkün olamayabiliyor (Some mistakes are hard to shake!).

Sağlam bir altyapıya ve mesleki farkındalığa sahip olmadığınız sürece hata riskiniz oldukça yüksek olmaya ve CV metninizde yer alan “İyi derecede İngilizce bilmektedir” ifadesi de işlevinden uzak hoş ama boş bir cümle olarak kalmaya mahkûm olabilir.